Uluslararası koruma, devletlerin kendi vatandaşlarının haklarını güvence altına alma sorumluluğunu yerine getirmemesi ya da getirememesi durumunda bu bireyler için ulusal koruma olanağı kalmadığından ihtiyaç duyulan bir koruma biçimidir. Uluslararası korumadan yararlanan yabancılar, Türkiye’de yasalarla belirlenmiş hak ve yükümlülüklere sahiptir.
Bilmeniz Gerekenler
İçişleri Bakanlığı bünyesinde görev yapmakta olan Göç İdaresi Başkanlığı, Türkiye’de bulunan yabancıların hukuki durumlarını düzenlemekle yükümlü kurumdur. Türkiye’ye sığınma amacıyla gelen kişilerin Türkiye’de yasal statü sahibi olabilmek için genel olarak iki seçenekleri vardır:
- Uluslararası Koruma Kimlik Belgesi (Kimlik) edinebilmek adına, Uluslararası Koruma Sistemi altında kayıt olmak.
- Türkiye sınırında giriş damgası vurulmuş geçerli pasaportla Türkiye’ye giriş yapanlara sağlanan ikamet iznine (İkamet) başvurmak.
Uluslararası Korumanın Hukuki Dayanağı
Türkiye, uluslararası koruma ile ilgili uluslararası sözleşmeleri imzalamıştır ve kendi iç hukukunda da Türkiye’de bulunan ve sığınma arayan yabancıların tabi olacakları hukuki statüleri açıklamıştır.
- Irkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancılar;
- Bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ülkenin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiler Türkiye Cumhuriyeti’nde üç farklı koruma statüsünden faydalanabilir.
- Mülteci; Avrupa ülkelerinden geliyorlarsa,
- Şartlı Mülteci: Avrupa dışında bir ülkeden geliyorlarsa,
- İkincil Koruma: Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde;
- İdam edilecek ya da işkenceye maruz kalacak,
- Döndüğü yerde silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak olması nedeniyle ülkesinin korumasından yararlanamayan veya söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, koruma statüsü verilebilir.
Uluslararası Koruma Kaydı
Uluslararası Koruma Kaydı bulunulan ilin Valiliğine o ilin İl Göç İdaresi Müdürlüğü (İGİM) aracılığıyla yapılır. Bu başvuru vekil aracılığıyla yapılamaz bizzat yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte, başvuru sahibi, aynı gerekçeye dayanan ve kendisiyle birlikte gelen aile üyeleri adına da başvuru yapabilir. 18 yaşının üstünde olan aile üyelerinin onayı alınır.
Kayıt İşlemleri
- Okuma yazma bilen başvuru sahibinden, yazılı olarak kendini ifade edebileceği bir dilde yazılı beyan alınır.
- Başvuru sahibi kayıt esnasında kimlik bilgilerini doğru olarak bildirmek, varsa kimliğini ispatlayacak belge ve seyahat dokümanlarını yetkili makamlara teslim etmekle yükümlüdür.
- Kayıt esnasında başvuru sahibinin kimliğine ilişkin belge olmaması hâlinde, kimlik tespitinde kişisel verilerinin karşılaştırılmasından ve yapılan araştırmalardan elde edilen bilgiler kullanılır. Kimlik tespit araştırmaları sonucunda kimliğine dair bilgi elde edilemezse, başvuranın beyanı esas alınır.
- Kayıt esnasında;
- Başvuru sahibinin menşe veya ikamet ülkesini terk etme nedenleri,
- Ülkesini terk ettikten sonra başından geçen ve başvuru yapmasına neden olan olaylar,
- Türkiye’ye giriş şekli, kullandığı yol güzergâhları ve vasıta bilgileri,
- Daha önceden başka bir ülkede uluslararası korumaya başvurmuş veya korumadan yararlanmışsa, bu başvuru veya korumaya ilişkin bilgi ve belgeleri alınır.
- Mülakat zamanı ve yeri kayıt esnasında bildirilir
- Kamu sağlığını tehlikeye düşürebileceği değerlendirilen başvuru sahibi sağlık kontrolünden geçirilir.
Refakatsiz Çocuk için Başvuru: Refakatsiz çocuklarla ilgili tüm işlemler, çocuğun görüşü de alınarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından uygulanır. Çocuk uygun konaklama yerlerine veya yetişkin akrabalarının veya koruyucu bir ailenin yanına yerleştirilir.
İlk Kayıt Sonrası
- Başvuru sahibine, kendisine gösterilen kabul ve barınma merkezinde, belirli bir yerde veya ilde ikamet etme zorunluluğu ile istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunma gibi yükümlülükler getirilebilir. Başvuru sahibinin ikamet zorunluluğu bulunan il, İl Göç İdaresi tarafından belirlenir.
- Başvuru sahibi, adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak ve ikamet adresini İl Göç İdaresi’ne bildirmekle yükümlüdür.
Kabul Edilemez Başvuru
- Eğer bir başvuru daha önce reddedilmişse ve yeni bir gerekçe göstermeksizin yenilenmişse, başvurucu ilk iltica ülkesinden ya da güvenli üçüncü ülkeden geldiyse, başvurunun kabul edilemez olduğuna karar verilir. Karar, kişiye veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. İlgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.
- Başvuru sahibine, zulüm veya ciddi zarar görme tehdidine karşı vatandaşı olduğu ülke veya önceki ikamet ülkesinin belirli bir bölgesinde koruma sağlanabiliyorsa ve başvuru sahibi, ülkenin o bölgesine güvenli bir şekilde seyahat edebilecek ve yerleşebilecek durumdaysa, başvuru sahibinin uluslararası korumaya ihtiyacı olmadığına karar verilebilir. Karar, kişiye veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Olumsuz kararın tebliğinde, kararın maddi gerekçeleri ve hukuki dayanakları da belirtilir. İlgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.
- Başvuru, kayıt tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Genel Müdürlük tarafından sonuçlandırılır. Kararın bu süre içinde verilememesi hâlinde başvuru sahibi bilgilendirilir.
İlk İltica Ülkesinden Gelenler
Başvuru sahibinin, daha önceden mülteci olarak tanındığı ve hâlen bu korumadan yararlanma imkânının olduğu veya geri göndermeme ilkesini de içeren yeterli ve etkili nitelikte korumadan hâlen faydalanabileceği bir ülkeden geldiğinin ortaya çıkması durumunda, başvuru kabul edilemez olarak değerlendirilir ve ilk iltica ülkesine gönderilmesi için işlemler başlatılır. Ancak geri gönderme işlemi tamamlanıncaya kadar kişinin ülkede kalmasına izin verilir. Bu durum kişiye tebliğ edilir. Kişinin, ilk iltica ülkesi olarak nitelenen ülke tarafından kabul edilmemesi hâlinde, başvuruya ilişkin işlemler devam ettirilir.
Güvenli Üçüncü Ülkeden Gelenler
- Başvuru sahibinin, sözleşmeye uygun korumayla sonuçlanabilecek bir uluslararası koruma başvurusu yaptığı veya başvurma imkânının olduğu güvenli üçüncü bir ülkeden geldiğinin ortaya çıkması durumunda, başvuru kabul edilemez olarak değerlendirilir ve güvenli üçüncü ülkeye gönderilmesi için işlemler başlatılır. Ancak geri gönderme işlemi tamamlanıncaya kadar ülkede kalışına izin verilir. Bu durum ilgiliye tebliğ edilir. İlgilinin, güvenli üçüncü ülke olarak nitelenen ülke tarafından kabul edilmemesi hâlinde, başvuruya ilişkin işlemler devam ettirilir.
- Aşağıdaki şartları taşıyan ülkeler güvenli üçüncü ülke olarak nitelendirilir:
- Kişilerin hayatının veya hürriyetinin, ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle tehdit altında olmaması,
- Kişilerin işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı ülkelere geri gönderilmemesi ilkesinin uygulanıyor olması
- Kişinin mülteci statüsü talep etme ve mülteci olarak nitelendirilmesi durumunda sözleşmeye uygun olarak koruma elde etme imkânının bulunması
- Kişinin ciddi zarar görme riskinin olmaması
- Bir ülkenin başvuru sahibi için güvenli üçüncü ülke olup olmadığı, başvuru sahibinin ilgili üçüncü ülkeye gönderilmesini makul kılacak bu kişi ve ülke arasındaki bağlantılar da dâhil olmak üzere, her başvuru sahibi için ayrı olarak değerlendirilir.
Mülakat
- Başvuru sahibiyle kayıt tarihinden itibaren otuz gün içinde bireysel mülakat yapılır. Mülakatın gizliliği dikkate alınarak, kişiye kendisini en iyi şekilde ifade etme imkânı tanınır. Ancak, aile üyelerinin de bulunmasının gerekli görüldüğü durumlarda, kişinin onayı alınarak mülakat aile üyeleriyle birlikte yapılabilir.
- Başvuru sahibinin talebi üzerine, avukatı gözlemci olarak mülakata katılabilir.
- Başvuru sahibi, yetkililerle iş birliği yapmak ve uluslararası koruma başvurusunu destekleyecek tüm bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdür.
- Özel ihtiyaç sahipleriyle yapılacak mülakatlarda, bu kişilerin özel durumları göz önünde bulundurulur. Çocuğun mülakatında psikolog, çocuk gelişimci veya sosyal çalışmacı ya da ebeveyni veya yasal temsilcisi hazır bulunabilir.
- Mülakatın gerçekleştirilememesi hâlinde, yeni mülakat tarihi belirlenir ve ilgili kişiye tebliğ edilir. Mülakat tarihleri arasında en az on gün bulunur.
- Gerekli görüldüğünde başvuru sahibiyle ek mülakatlar yapılabilir.
- Mülakatlar sesli veya görsel olarak kayıt altına alınabilir. Bu durumda mülakat yapılan kişi bilgilendirilir. Her mülakatın sonunda tutanak düzenlenir, bir örneği mülakat yapılan kişiye verilir.
Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi
Kayıt işlemleri tamamlanan başvuru sahibine ve varsa birlikte geldiği aile üyelerine, uluslararası koruma talebinde bulunduğunu belirten ve yabancı kimlik numarasını içeren altı ay süreli Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi düzenlenir. Başvurusu sonuçlandırılamayanların kimlik belgeleri altı aylık sürelerle uzatılır.
Hızlandırılmış Değerlendirme (Olumsuz)
- Başvuru sırasında gerekçelerini sunarken, uluslararası korumayı gerektirecek konulara hiç değinmemiş olması,
- Sahte belge ya da yanıltıcı bilgi ve belge kullanarak yetkilileri yanlış yönlendirmesi,
- kimlik ya da seyahat belgelerini kötü niyetle imha etmesi veya elden çıkarması,
- Sadece, Türkiye’den gönderilmesine yol açacak bir kararın uygulanmasını erteletmek ya da engellemek amacıyla başvuruda bulunması,
- Başvurusu hızlandırılmış olarak değerlendirilen başvuru sahibiyle, başvuru tarihinden itibaren en geç üç gün içinde mülakat yapılır. Başvuru, mülakattan sonra en geç beş gün içinde sonuçlandırılır.
- Refakatsiz çocukların başvuruları hızlandırılmış olarak değerlendirilemez.
Değerlendirmelere İdari İtiraz
- İlgili kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı tarafından kararın tebliğinden itibaren on gün içinde Valilikler bünyesindekiUluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonuna itiraz edilebilir.
- İdari itiraz sonucu alınan karar, ilgiliye veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Kararın olumsuz olması hâlinde, ilgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.
- İstisnalar hariç, kararın tebliğinden itibaren on beş gün, alınan diğer idari karar ve işlemlere karşı kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde, ilgili kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı tarafından yetkili idare mahkemesine başvurulabilir.
- Kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirmeye ilişkin kararlara ilişkin mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir.
- İtiraz veya yargılama süreci sonuçlanıncaya kadar ilgili kişinin ülkede kalışına izin verilir.
Adli Yardım ve Danışmanlık
- Avukatlık ücretlerini karşılama imkânı bulunmayan başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişiye, iş ve işlemlerle ilgili olarak yargı önündeki başvurularında Avukatlık Kanununun adli yardım hükümlerine göre avukatlık hizmeti sağlanır.
- Başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişi, sivil toplum kuruluşları tarafından sağlanan danışmanlık hizmetlerinden faydalanabilir.
Şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahibi kişiye, Göç İdaresi Başkanlığı Tarafından, kamu düzeni veya kamu güvenliği nedeniyle belirli bir ilde ikamet etme, belirlenen süre ve usullerle bildirimde bulunma yükümlülüğü getirilebilir.
Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kimlik Belgesi
- Mülteci statüsü verilenlere yabancı kimlik numarasını içeren üçer yıl süreli kimlik belgesi düzenlenir.
- Şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü verilenlere, yabancı kimlik numarasını içeren birer yıl süreli kimlik belgesi düzenlenir.
Türk Makamlarına Kayıt Olmanın Önemi
Kayıt Türkiye’deki yabancılar için önemli bir yükümlülüktür, çünkü Türkiye’de kalışınızın yasal dayanağını oluşturur ve kamu hizmetlerine ve mevcut yardımlara erişmenizi sağlar. Bu nedenle, kayıt yaptırmak Türkiye’de haklarınızın güvence altına alınmasının en önemli yoludur. Kayıt, yasal olarak kalış hakkı ve kamu hizmetlerine ve yardıma erişim sağlamanın yanı sıra ülkenize zorla geri gönderilme ihtimaline karşı sizi korur.
Türk makamlarına kayıt yaptırmayan ve korunma talebinde bulunan yabancılar, Türkiye’de sağlık hizmetleri, eğitim, sosyal yardım veya istihdam olanaklarına erişim dâhil olmak üzere hiçbir hizmet veya yardımdan yararlanamazlar. Erişim sağlayabileceğiniz tek hizmet acil sağlık hizmetleri olacaktır. Kayıt yaptırmazsanız, UNHCR, diğer BM kuruluşları ve STK’lar da size yardım etmeye çalışırken engellerle karşılaşırlar. Bu nedenle, tüm Sığınmacıların Türk makamlarına kayıt yaptırmaları zorunludur.
