Suriye’den Türkiye’ye sığınma amacıyla gelen kişilerin temel haklarına erişebilmeleri, kamu hizmetlerinden faydalanabilmeleri için yasalar karşısında tanınmalarını sağlayacak bir yasal statü edinmeleri gerekir. Türkiye’ye sığınma talebiyle gelen Suriyelilerin yasal statü sahibi olabilmek için iki seçenekleri bulunmaktadır.
Geçici Koruma Kimlik Belgesi: Geçici Koruma Rejimi altında kayıt olmak anlamına gelir. Geçici Koruma Rejimine kayıt ile kimlik belgesi çıkarılması, 2011’den sonra Suriye’den kaçan kişiler için işlerlik kazandırılmış özel bir rejimdir.
İkamet İzni: Yalnızca Türkiye sınırında giriş damgası vurulmuş geçerli pasaportla ülkeye giriş yapanlara sağlanan ikamet iznine başvurmak anlamına gelir. Bu seçenek Türkiye’de ikamet izni almak isteyen bütün yabancılara da uygulanmaktadır.
Türkiye’de yabancıların hukuki durumlarını düzenlemekle yükümlü resmî kurum, İçişleri Bakanlığı bünyesinde görev yapan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’dür (GİGM). Suriye’den kitlesel veya bireysel olarak Türkiye’ye gelmiş Suriye vatandaşları ile vatansızlar ve mülteciler Göç İdaresi tarafından geçici koruma altına alınır.
Geçici Koruma Rejiminin Hukuki Dayanağı
Türkiye’de yasalar gereği; kendi ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınır bölgelere gelen veya sınırları sığınma talebiyle geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.
Suriye’de meydana gelen olaylar sebebiyle kitlesel veya bireysel olarak Türkiye sınırına gelen veya sınırları geçen Suriye vatandaşları, vatansızlar ve mülteciler, uluslararası koruma başvurusunda bulunmuş olsalar dahi geçici koruma altına alınırlar. Geçici korumanın uygulandığı süre içinde, bireysel uluslararası koruma başvuruları işleme konulmaz.
28 Nisan 2011 tarihinden sonra Türkiye’ye gelen Suriyeliler, Suriye üzerinden gelen Suriye’de koruma altında olan mülteciler ve Suriye’den gelen vatansızlar geçici korumaya tabidir.
Geçici Koruma Kaydı
- Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında bulunan yabancıların kaydı İl Göç İdaresi Müdürlüğü tarafından yapılır.
- Kimliğine ilişkin belge sunamayan yabancının, aksi ispat edilinceye kadar beyanı esas alınır.
- Fotoğraf, parmak izi ya da kimlik tespitine elverişli diğer biometrik veriler alınır, merkezi veri tabanına kaydedilir, mevcut biometrik verilerle eşleştirilir.
- Yabancıların kayıt bilgileri; doğum, ölüm, evlilik, boşanma, gönüllü geri dönüş gibi hallerde güncellenir. Geçici korumadan yararlananların Türkiye’de doğan çocuklarının da en kısa sürede kayıt işlemleri yapılmalıdır.
- Kayıt işlemleri tamamlananlara, geçici koruma kimlik belgesi düzenlenir bu belge yabancı kimlik numarasını içerir.
Geçici Koruma’nın Sona Ermesi
Geçici Koruma’nın Herkes İçin Sonlandırılması
Geçici koruma statüsünün düzenlenmesi veya değiştirilmesi Cumhurbaşkanlığı kararıyla mümkündür.
Geçici Koruma’nın Bireysel Olarak Sonlandırılması
Geçici koruma altındaki kişinin;
- Kendi isteğiyle Türkiye’den ayrılması,
- Üçüncü bir ülkenin korumasından faydalanması,
- Üçüncü bir ülkeye insani nedenler veya yeniden yerleştirme kapsamında kabul edilmesi ya da üçüncü bir ülkeye çıkış yapması,
- Ölmesi durumunda geçici koruma bireysel olarak sona erer.
Gönüllü Geri Dönüş
Gönüllü geri dönüş, bir mültecinin menşe ülkesine tamamen gönüllü olarak geri dönmesini ifade eder. Gönüllü geri dönüş menşe ülkenin fiziki, yasal ve maddi güvenlik içermesi ve toplumsal uzlaşının sağlanmış olması halinde teşvik edilir.
Kimse bir mülteciyi gönüllü geri dönüş konusunda zorlayamaz ve rızası dışında bu yönde bir evrak düzenleyemez.
- Ülkesine gönüllü geri dönüş yapan kişilerin geçici koruma statüsü sona erer.
- Gönüllü geri dönüş yalnızca İl Göç İdaresi Müdürlüğü nezdinde imzalanan bir evrak aracılığıyla yapılır.
- Evrakı imzalamayan kişi gönüllü geri dönüş yapmamıştır.
- İmzalanan her evrakın dikkatle okunması ve buna göre imzalanması gerekir.
- Kişinin gönüllü geri dönüş yapmayı istememesi halinde bu evrakı ve/veya kendisine sunulan herhangi başka bir evrakı imzalamayı reddetme hakkı bulunur.
Geçici Koruması Sona Erenlerin Tekrar Gelmesi
Geçici koruma uygulaması devam ettiği sürede, daha önce bu kapsamda olduğu halde geçici koruması sona eren yabancıların, bu korumadan tekrar faydalanmak üzere Türkiye sınırına gelmesi veya sınırdan geçmesi halinde, geçici koruma hükümlerinin yeniden uygulanıp uygulanmayacağına Göç İdaresi karar verir. Genel Müdürlük bu yetkisini, kısmen veya tamamen valiliklere devredebilir.
Eğer kişinin geçici koruma dışında tutulması değerlendirilirse, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü birey özelinde bir karar alacaktır. Verilen her idari karar mahkemeye taşınabileceği için kişiler yasal zeminde Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün kararına itiraz edebilir. İkamet edilen ildeki barodan adli yardım desteği talep edilebilir.
Geri Gönderme Yasağı
Devletler sınırları içindeki yabancı uyruklu bireyleri, bu kişilerin kendi ülkelerinde ırkları, dinleri, uyrukları, belirli bir toplumsal gruba mensubiyetleri ya da siyasi görüşleri nedeniyle ciddi insan hakları ihlallerine maruz kalmalarına dönük gerçek riskler varsa geri gönderemez.
Geri gönderme yasağı hem Türkiye’nin tarafı olduğu Mültecilerin Hukuku Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi Madde 33, hem Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) Madde 4, hem de Geçici Koruma Yönetmeliği (GKY) Madde 6 kapsamında kendine yer bulmuş mülteci hukukunun en önemli ilkelerinden biridir.
- Türkiye, ayrıca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) de imzacıları arasında yer alır. Bu nedenle, yabancı uyruklu kişi Türkiye’de YUKK ya da GKY kapsamında statü alamamış olsa da, döneceği ülkede işkenceye uğrama ya da yaşam hakkı ihlali gibi tehlikeler varsa kişinin sınır dışı edilmesi hukuka aykırıdır.
- Bir mültecinin rızası dışında kendi ülkesine, o ülkede yaygın şiddet olayları sürerken ya da haklı bir zulüm korkusu taşırken geri gönderilmesi, geri gönderme yasağı (non-refoulement) ilkesi kapsamında hukuka aykırılık taşır.
Bulunduğunuz il valiliği tarafından o ilde kayıt işlemlerinin durdurulması kararı alınabilir. Bu durumda kayıt işlemlerinin devam ettiği başka bir ilde kayıt olmanız gerekir.
Türk Makamlarına Kayıt Olmanın Önemi
- Kayıt, Türkiye’deki yabancılar için önemli bir yükümlülüktür. Kişinin Türkiye’de kalışının yasal dayanağını oluşturur; kamu hizmetlerine ve mevcut yardımlara erişilmesini sağlar. Kayıtlı olmak, yasal olarak kalış hakkı, kamu hizmetlerine ve sosyal yardıma erişim sağlamanın yanı sıra zorla geri gönderilme ihtimaline karşı da kişiyi korur.
- Kayıt yaptırmayan ve korunma talebinde bulunan Suriyeliler, Türkiye’de sağlık hizmetleri, eğitim, sosyal yardım veya istihdam olanaklarına erişim dâhil, hiçbir hizmet veya yardımdan yararlanamaz. Faydalanılabilecek tek hizmet, acil sağlık hizmetleri olacaktır. Kaydı olmayan yabancılara, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), diğer BM kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları da destek sunmada engellerle karşılaşır.
