Aşılar Ne İşe Yarar?
Mikroplar ve virüsler, hem çevremizde hem de vücudumuzda bolca bulunur. Fakat COVID-19 gibi bazı virüsler, bazı insanlar için çok zararlı olabilir; hastalığa, hatta ölüme yol açabilir. Son dönemde, COVID-19 virüsüyle bağlantılı olarak aşı lafını sıkça duyuyoruz. Bazı COVID-19 aşılarının onaylandığı, üretilmeye ve dağıtılmaya başlandığı bugünlerde, vücudumuzun virüslerle nasıl savaştığını ve bu savaşta aşıların neden bu kadar önemli olduğunu hatırlatmak istiyoruz.
Nasıl hasta olur, nasıl iyileşiriz?
Vücudumuza girip hastalığa neden olan organizmalara patojen denir. Patojenler virüs, bakteri, parazit ya da mantar olabilir. Her patojen birkaç farklı bölümden oluşur, genellikle bu bölümler her patojende farklıdır. Bu alt bölümlerden biri de antijendir.
Bir patojenle karşılaştığımızda, vücudumuz da boş durmaz. Bağışıklık sistemi denen savunma mekanizmamız bu patojeni yenmek için çalışmaya başlar. Peki nasıl çalışır? Yukarıda bahsettiğimiz antijenlere karşı antikor üretmeye başlarız. Antikoru, bağışıklık sistemimizin askerleri olarak düşünebiliriz. Vücudumuzdaki antikorların her biri, belirli bir antijeni tanır. Yani vücudumuzda farklı hastalıklar için üretilmiş on binlerce antikor vardır; fakat çoğunlukla belirli bir hastalığı yok etmek sadece belirli bir antikorla mümkündür.
Vücudumuz ilk defa bir antijenle karşılaştığında antikor üretmeye başlar ama bu çok hızlı olmaz. Bazı hastalıklarda, vücudumuz antikor üretene kadar çoktan hastalanmış oluruz.
Bir kere antikor üretildikten sonra, bağışıklık sistemimiz patojenleri yok etmek ve hastalığı durdurmak için tüm vücudumuzda bu antikorları kullanabilir. Sadece hastalığı durdurmakla kalmaz, hayatımızın başka bir döneminde bu hastalıkla yine karşılaşırsak hastalığa karşı korunabilelim diye vücudumuzun hafızasına kaydeder. Yani antikor üreten hafıza hücreleri üretir.
Aşı bizi hastalıklardan nasıl korur?
Antijenler aşı üretimi için çok önemlidir. Çünkü aşıda da bu antijenler bulunur; ama zayıflatılmış ya da aktif olmayan şekilde. Böylece bu antijen bizi hasta edemez ama bir yandan vücudumuzun bağışıklık sistemini harekete geçirip antikor üretimini sağlayabilir.
Bazı aşılar birkaç dozda verilmelidir, örneğin birkaç hafta ya da birkaç ay aralıkla verilebilir.
Bir kişi aşı olduğunda, çok büyük ihtimalle aşının yapıldığı hastalığa karşı korunacaktır. Ama dünyadaki herkes aşılanamaz. Örneğin bağışıklık sistemleri zaten zayıf olan insanlar (kanser hastaları ya da HIV pozitif kişiler) ya da aşıların içeriğine alerjisi olanlar aşı olamaz. Ama eğer yeteri kadar insan aşı olursa, bu insanlar da korunabilir. Peki bu nasıl olur? Patojenler insandan insana bulaşarak yayılır; eğer karşılaştığı bazı insanlar aşılanmış, yani kendisine karşı korunmuşsa patojen kolayca insanlar arasında dolaşıp, bulaşamaz. Ne kadar çok insan aşı olursa, aşı olamayan insanların patojenle karşılaşma riski azalır. Yani hasta insan sayısı aşı sayesinde azalacağından, aşı olamayanlara hastalığın bulaşması riski de azalır. Buna sürü bağışıklığı denir. Sürü bağışıklığı hastalığı tamamen yok etmez, ama etkinliğini oldukça azaltır. İşte bu yüzden aşı olmamız sadece bizi değil, çevremizi, yakınlarımızı da korur.
COVID-19 aşılarında son durum nedir?
Geçen sene Mart ayında koronavirüs salgının tüm dünyaya yayıldığının netlik kazanmasıyla tedavisi henüz bulunamayan bu hastalıkla mücadelede umutlar aşı çalışmalarına bağlandı. Aradan geçen 10 ayda ilaç firmalarının, biyoteknoloji şirketlerinin aşı çalışmalarında, daha önce aşı üretimi alanında görülmemiş bir hızda ilerleme kat edildi.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) verilerine göre COVID-19 virüsüne karşı şu anda geliştirme çalışmaları devam eden 300’den fazla aşı adayı var. Yeni yılın ilk haftası itibariyle çalışmalardaki son durum şöyle: Aşı adaylarından 64 tanesi, klinik çalışmaların birinci ve ikinci aşamasında. Aşı üretiminde kitlesel testleri içeren ve en kritik aşaması olan üçüncü aşamada ise 20 çalışma yer alıyor. 7 aşı çalışması erken ve sınırlı kullanım için, 3 aşı üreten firma ise aşının yaygın kullanımı için onay aldı.
Bu yazıyla, aşının ne olduğu ve nasıl çalıştığına dair kısa bir bilgilendirme yapalım istedik. Konuyla ilgili gelişmeleri takip etmeye ve netleşen bilgileri paylaşmaya devam edeceğiz.
