İdari Gözetime Alternatif Yükümlülüklere İlişkin Yönetmelik, 14 Eylül 2022’de yürürlüğe girdi. Hayata Destek Hukuk sektörü yöneticisi Avukat Hamza Aktan, bu alternatif yükümlülüklerin ne olduğunu, kimlere uygulanabileceğini ve şartlarını aktarıyor.
1- İdari gözetim nedir?
İdari gözetim, kişinin özgürlüğünün kısıtlandığı bir tedbirdir. Hakkında sınır dışı etme kararı verilen, kaçma veya kaybolma riski bulunan kişilere yönelik olarak uygulanır. İdari gözetime tabi olan kişiler, geri gönderme merkezlerinde tutulur.*
2- İdari gözetimin hukuki zemini nedir?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. Maddesinin 2. fıkrasında bu tedbirin hangi durumlarda alınacağı şu şekilde açıklanmıştır:
“Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında Valilik tarafından idari gözetim kararı alınır.”
3- İdari gözetim ne kadar sürer?
İdari gözetim süresi en fazla altı aydır. Bu süre ihtiyaç halinde altı ay daha uzatılabilir; ancak toplamda bir yılı aşamaz.
4- İdari Gözetime Alternatif Yükümlülüklere İlişkin Yönetmelik’ nedir?
14 Eylül 2022’de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yönetmeliğe göre “idari gözetime alternatif yükümlülük” şöyle tanımlanıyor:
“Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancının idari gözetim altına alınması yerine, özgürlüğünü kısıtlamayacak ya da daha az kısıtlayacak şekilde uygulanan idari tedbirleri ifade eder.”
Yabancıların idari gözetime alternatif yükümlülük/yükümlülüklere tabi tutuldukları süre, her halükarda 24 ayı geçemez.
5- İdari gözetime alternatif yükümlülükler nelerdir?
a) Belirli adreste ikamet etme,
b) Bildirimde bulunma,
c) Aile temelli geri dönüş,
ç) Geri dönüş danışmanlığı,
d) Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma,
e) Teminat,
f) Elektronik izleme.
6- Kimler hakkında alternatif yükümlülük kararı verilir?
* İdari gözetim süresi dolanlar,
* İdari gözetim kararı alınmaksızın idari gözetime alternatif yükümlülük/ yükümlülüklere tabi tutulması uygun görülenler,
* Göç İdaresi Başkanlığı’nın talimatıyla ya da resen Valilik tarafından yapılan değerlendirme sonucunda idari gözetimi sonlandırılanlar,
* Sulh ceza hâkimi kararına istinaden Valilik tarafından idari gözetimi sonlandırılanlar.
7- Kimler hakkında alternatif yükümlülük kararı verilemez?
* Sınır dışı edileceği ülkede zulme uğrayacağına dair ciddi emare bulunanlar,
* Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler,
* Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam edenler,
* Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları,
* Tedavileri tamamlanıncaya kadar psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları.
8- İdari Gözetime Alternatif Yükümlülük neleri kapsar?
- Belirli adreste ikamet etme: Yabancı, sınır dışı edilinceye kadar ikamet edeceği adresi İl Göç Müdürlüğü’ne bildirir. Bu tedbir için yabancının imzalamış olduğu kira kontratı veya kira kontratı olmaması durumunda yanında kalacağı kişilerin yazılı muvafakati aranır. Kişi, hakkında işlem yapıldığı ilde ikamet etmelidir; fakat başka bir ilde ikamet için yazılı talepte bulunabilir. Bunun için yükümlülük kararı veren İl Göç Müdürlüğü’ne başvurması gerekir.
- Bildirimde bulunma: Yabancı, bu yükümlülüğünü aşağıdakilerden biri ya da birkaçı yoluyla yerine getirebilir:
a) Parmak izi verilerinin doğrulanması.
b) Ses tanıma uygulaması.
c) İl Göç Müdürlüğü’nde ıslak imza atma.
- Ses Tanıma: Kişi, İl Göç Müdürlüğü’nün belirleyeceği sürelerde ses tanıma uygulaması yoluyla bildirimde bulunabilir. Yabancı, 15 günden fazla olmamak kaydıyla, idari gözetimde olduğu ilden başka bir ile seyahat etmeyi talep eder ve İl Göç Müdürlüğü’nce uygun görülürse, kendisine yol izin belgesi düzenlenebilir ve yükümlülüğünü gittiği ilde yerine getirir.
- Aile temelli geri dönüş: Düzensiz göçmenlerin sınır dışı etme kararı yerine getirilinceye kadar, Türkiye’de yasal olarak bulunan birinci ve ikinci dereceden akrabalarının yanında kalmalarını öngören yükümlülüğe “Aile temelli geri dönüş yükümlülüğü” denir.
Buna göre, hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancı, aile temelli geri dönüş yükümlülüğüne tabi tutulmayı yazılı olarak talep ederse, sınır dışı etme kararı yerine getirilinceye kadar Türkiye’de yasal olarak bulunan birinci ve ikinci dereceden akrabalarının yanında kalabilir. Bu yükümlülük, yabancının talebi dışında gerçekleştirilemez.
Aile temelli geri dönüş yükümlülüğüne tabi tutulan yabancının yanında kalacağı akrabalarından da yazılı muvafakat alınır. Söz konusu muvafakatte kişiler, yabancının sınır dışı etme sürecinde İl Göç Müdürlüğü ile iş birliği yapacaklarını ve yabancının seyahat masraflarını karşılayacaklarını da taahhüt ederler.
- Geri dönüş danışmanlığı: Hakkında sınır dışı etme kararı alınmış ve ülkesine gönüllü olarak geri dönmek isteyen kişilere, Göç İdaresi’nin uygun gördüğü şekilde ayni veya nakdi destek sağlanabilir.
- Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma: Yönetmelikte, bu yükümlülüğe ilişkin ayrıntılar henüz düzenlenmiş değil; Bakanlıkça düzenleneceğini belirtiliyor.
- Teminat: Kişi sınır dışı etme kararı yerine getirilinceye kadar, ülke içinde serbest kalmaları için Göç İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenecek tutarda güvence bedeli yatırabilir. Yönetmelikte bu teminat tutarı, 100 bin Türk Lirası olarak belirlendi. Teminatın yatırıldığına ilişkin dekontun İl Göç Müdürlüğü’ne teslim edilmesinin ardından yabancının idari gözetimi sonlandırılır. Teminat veren kişi, bildirimde bulunmak zorundadır.
Teminat yatıran yabancıya Türkiye’den çıkış yapması için 1-6 ay arası bir süre tanınır. Kişinin bu süre içinde çıkış yapmaması ya da yükümlülüklerine uymaması durumunda, yatırdığı teminat meblağı Hazineye gelir olarak kaydedilir.
Teminat miktarı, kişinin sınır dışı edilmesi, Türkiye’den çıktığının tespit edilmesi veya sınır dışı etme kararının İdare Mahkemesi tarafından iptal edilmesi durumlarında, kişiye ya da yasal temsilcisine iade edilir.
Terör örgütü üyesi, yöneticisi olanlar veya terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler bu yükümlülükten yararlanamaz.
- Elektronik izleme: Yönetmeliğe göre bu yükümlülük, yabancıların iletişim cihazlarına yüklenecek mobil uygulama yoluyla bildirimde bulunmaları ve konumlarının belirlenmesi ya da elektronik kelepçe yoluyla yerine getirilir. Özel ihtiyaç sahibi ya da hassas durumda olduğu tespit edilenlerden yalnızca mobil uygulama yoluyla bildirimde bulunmaları istenecek.
- Mobil uygulama: İl Göç Müdürlüğü, bu yükümlülüğe tabi tutacağı yabancının iletişim cihazına bu uygulamayı yüklemesini sağlar ve yabancıyı uygulamanın kullanımına ilişkin olarak yazılı şekilde bilgilendirir.
- Elektronik kelepçe: Bu uygulama şu kişilere uygulanır:
* Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü, yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar,
* Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar,
* Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.
Bu yükümlülüğe karşı yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı sulh ceza hâkimine başvurabilir.
*Eylül 2022 itibariyle Türkiye’deki geri gönderme merkezi sayısı 30’dur.
Av. Hamza Aktan
Hayata Destek Hukuk Sektör Yöneticisi
